سیر تحول نشان فرهنگ و هنر در ایران
در جستار نشان های افتخار که به مفاخر فرهنگی و هنری که تا کنون داده شده است، به سراغ دوران ها و نشان ها اهدا شده رفتیم. در دوران سلطنتی قاجار نشان ها به دو قسم یکی نشان های شمشیربندان و دیگری نشان های سرشناسان تقسیم می‌شود. نشان شمشیربندان دارای هشت مرتبه بود. بالاترین آن نشان نویان اعظم و نشان امیرتومانی بود نشان سرتیپی و نشان سرهنگی و نشان یاوری از جمله نشان های برای نظامیان اهدا می‌شود، نشان سلطانی و نشان نایبی و نشان وکیل که به شکل حمایل با نوارهای رنگین که در پایین آن مدالی با نگاره شیرو خورشید داشت. نشان هایی مانند نشان تمثال امیرالمومنین، نشان اقدس، نشان قدس، نشان مقدس، نشان تمثال همایونی، نشان تاج، نشان شیر و خورشید که توسط شخص پادشاه یعنی در زمان ناصرالدین شاه تجلیل و اهدا می شود، در همان سالها نیز نشان تحت نام نشان آفتاب وجود داشت که به بانوان دربار محبوب اختصاص داده شده بود.
انیس الدوله همسر ناصرالدین شاه، ملکه ویکتوریا ، همسر پادشاه بلژیک و ملکه ویلهلمینا هلند و النا پتروویچ همسر ویتوریو امانوئل پادشاه ایتالیا از این نشان را دریافت کردند. آمار دقیق از دریافت کنندگان نشان علمی و دیگر دریافت کنندگان نشان های فرهنگی در این دوران پیدا نکردم.
در دوران شاهنشاهی پهلوی نیز نشان های توسط شخص رضا شاه به منتخبین و مقربین اهدا می‌شد که شامل نشان پهلوی، نشان آریامهر،نشان تاج و نشان سوم اسفند و نشان پاس بود که بیشتر برای دربار استفاده می شود و نشان ذولفقار و نشان سپه و نشان جاوید که به نظامیان داده می‌شد. نشان های مثل نشان ابن سینا برای کادر پزشکی و بهداری، نشان هنر، نشان لیاقت نوع دوم و نشان پاس که به غیرنظامیان و کارمندان و نخبگان توسط محمدرضاشاه اعطا می گردید.
پس از انقلاب اسلامی نیز براساس ماده 17 آیین نامه اعطای نشان های دولتی، نشان فرهنگ و هنر توسط شخص رئیس جمهور به کسانی اعطا می شود که فکر، ذوق و احساس خود را در راه بیان مفاهیم ارزشمند اسلامی-انسانی برای اشاعه فرهنگ ملی و فرهنگ اسلامی و با ترویج ایثار و شهادت و انتقال ارزش های انقلاب اسلامی و دفاع مقدس همخوانی دارد مفتخر می گردند. در این بین 44 نفر به این مقام نائل آمدند. ابتدا در دهه هفتاد بعد از پایان جنگ آقای هاشمی رفسنجانی نشان فرهنگ و هنر را به حسین ممتحنی شاعر انقلاب که ما او را با شعر «آمریکا، آمریکا ننگ به نیرنگ تو» میشناسیم و محمود فرشچیان نقاش و نگارگر مینیاتور ایرانی اهدا نمود. دیگر چهره که این مقام نائل آمد احمد مسجدجامعی از چهره های شناخته شده سیاسی_فرهنگی است. در دوران سیدمحمد خاتمی مدال آوران تنوع و کثرت بیشتری پیدا کردند و شاخه های مختلف مثل موسیقی و مجسمه سازی نیز به این مقام نائل آمدند. در این میان غلامحسین امیرخانی خوشنویس،حسن کسائی نوازنده نی که نسل جدید تنها با یک ویدئو وایرال شده از ساخت موزیک «سلام علیکم سلام علیکم» شناخته شده و علی اکبر صنعتی مجسمه ساز که برای مشاهده آثارش بهتر است به موزه ایشان در محله هلال احمر بروید و یا به ورودی کاخ دادگستری تهران سری بزنید. حاج قربان نوازنده تار و خواننده موسیقی محلی، علی اکبر تجویدی نقاش و باستان شناس، سید هادی میرمیران استاد دانشگاه معماری، مرتضی ممیز، ناصر کاتوزیان،فرهاد فخرالدینی،سید محمد احصایی، علی نصیریان، زهرا رهنورد و فتح الله مجتبائی ادیب و پژوهشگر و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی بود که این مدال را از شخص رئیس جمهور دریافت کرد.
در دوره ریاست محمود احمدی نژاد 25 نفر شایسته این مقام دانسته شده که در دوره ریاست دولت دهم بیشترین آنها از قاری قرآن انتخاب می شوند. سید مرتضی سادات فاطمی ، رحیم خاکی، شهریار پرهیزگار ، کریم منصوری، احمد ابولقاسمی، هاشم روغنی، محمدحسین سعیدیان، عباس امام جمعه، محمد عباسی ، حسن رضاییان، منصور قصری زاده، محمدجواد پناهی،محمد حاج ابولقاسم نشان های درجه دوم و سوم فرهنگ و هنر کسب نمودند. در ادامه دولت یازدهم به تنوع و نگاه بازتر به عرصه فرهنگ و هنر نگاه کرد و افرادی مانند علی اصغر شعرباف در حوزه معماری، عبدالمجید کیانی هندی در بخش موسیقی، جلیل شهناز نوازنده تار انتخاب کرد و بعد به سراغ چهره های سینمایی و آشناتری مانند محمدعلی کشاورز، داوود رشیدی، عزت الله انتظامی، جمشید مشایخی، ژاله علو، اکبر عبدی و داریوش ارجمند رفت. اسفندیار رحیم مشایی چهره سیاسی و نزدیک به احمدی نژاد هم دارای این نشان افتخار در بخش «فرهنگ و هنر» است.
در اسفند ماه 1393از سوی سپاه پاسداران با حضور برخی از مقامات کشوری و لشکری به 9 تن از هنرمندان عرصه فیلم و سینما نشان جهادگر فرهنگ و هنر تقدیم شد که نصیب آقایان ابراهیم حاتمی کیا، احمدرضا درویش، داوود میرباقری، شهریار بحرانی، مجید انتظامی، احمد مرادپور، تقی علیقلی زاده، روح الله برادری و سیدعلی قائم مقامی اهدا کرد. در دوران کرونا و شهید رئیسی کسی شایسته نشان فرهنگ و هنر نشد. انتظار می رود در دولت مسعود پزشکیان اجلاس هایی برای پاسداشت مقام فرهنگ در کشور مشاهده کنیم. امثال استاد فرشچیان در این سرزمین فرهنگ پرور و تمدن ساز کم نیست. باید تلاش های فرهیختگان فرهنگی و هنری با نگاه باز و بدور از سیاسی کاری و برای ترویج فرهنگ عمومی و هویت بخشی به زندگی و فرهنگ امروزه بهرمند شویم. پیشنهاد می شود که با توجه به گستردگی مفهوم فرهنگ و هنر از مفاخر در حوزه های متخلف به ویژه حوزه های نوین و نوظهور هم توجه بایسته صورت پذیرد. به امید ایران قوی فرهنگی و صلابت بیشتر و اقتدار کشورعزیزمان شاهد تجلیل دیگر مفاخر و ستارگان هنری و فرهنگی باشیم که هنوز در قید حیات اند.
